1968: Waddenland, laat de omgeving van de locatie zien: 6 woonblokjes van Pot-Keegstra.
1968: Waddenland, laat de omgeving van de locatie zien: 6 woonblokjes van Pot-Keegstra. Stichting Oud-Duivendrecht

Oud-Duivendrecht: Waddenland: het modernisme van de jaren zestig van architecten Pot-Keegstra

24 oktober 2021 om 09:00 Historie

DUIVENDRECHT In deze serie van Stichting Oud-Duivendrecht gaat Ans Quirijnen in op Waddenland en de Bijlmerbajes en het modernisme van de jaren zestig van Koos Pot-Keegstra, een vrouwelijke architect.

Bouwplannen voor dit project werden door architectenbureau Pot-Keegstra in 1966/1967 ontworpen in het verlengde van de Bloemenbuurt. De zogenaamde ‘rode flat’ aan de Rijksstraatweg was al bewoond toen in 1968 de zes woonblokjes van Waddenland inclusief garageboxen opgeleverd werden. De Azaleastraat, opgeleverd in 1928, liep toen nog als rijweg door naar de plek waar later het Dorpsplein met een dorpshuis, bibliotheek, bankgebouw, drogist, bakker, slager en groenteman en ook een supermarkt gerealiseerd zou worden. De Zonnehofflats werden in 1972 bewoond. ‘Het rustieke Duivendrecht maakt plaats voor veel moderne woningbouw´ kopte de Amstelgids destijds.

NAAMGEVING Elk blokvormig Waddenlandgebouwtje, met drie kleine en negen grotere appartementen, kreeg de naam van een van de zes Waddeneilanden. Van Texel tot Rottum. Zo kwam het regelmatig voor dat een ansichtkaart of zakelijke post op het eiland Vlieland of Schiermonnikoog terecht kwam. Toen in 1978 ieder adres een postcode kreeg was dit opgelost. De zes aparte verenigingen van eigenaren hebben de naam van hun Waddeneiland behouden.De bestuurders van deze zes VvE’s vormen samen het bestuur van de Coöperatieve Vereniging, die zorg draagt voor onderhoud van tuin en bestrating en de riolering van het grote complex, gezamenlijk eigen terrein van alle eigenaren. Aanvankelijk huurden de bewoners hun appartement van de Bank voor de Bouwnijverheid. Midden jaren zeventig werden de woningen te koop aangeboden. Als eerste aan de huurders en in korte tijd waren alle appartementen (door-) verkocht.
Bij de oplevering in 1968 kreeg elk gebouw boven de brede trap naar de eerste verdieping van de architecten als cadeau een ingelijste ets, foto of schilderij met een afbeelding van hun ‘eigen’ eiland. Gebouw Ameland, Waddenland 37-48, kreeg bijvoorbeeld een ets van Nes op Ameland.

ARCHITECT KOOS POT-KEEGSTRA (1908-1997) Na de MTS ging Koos Keegstra bij een architectenbureau werken en in de avonduren studeerde zij aan de Amsterdamse Academie voor Bouwkunst, waar ze in 1936 als eerste vrouw haar eindexamen behaalde. Ervaring deed Koos op als tekenaar en opzichter bij Publieke Werken en Bouw- en Woningtoezicht in Amsterdam Direct na haar huwelijk in 1938 met architect Joop Pot (1909-1972), die zij tijdens haar studie had leren kennen, zetten zij samen hun eigen architectenbureau op. Met hun ontwerpen sloten zij aan bij de Nieuwe Zakelijkheid, praktisch en functioneel. 

VEEL BETON EN GLAS Na de Tweede Wereldoorlog bouwden de echtelieden veel woningen voor de wederopbouw, onder andere in de Westelijke Tuinsteden in Amsterdam. Zij brachten ingewikkelde bouwplannen terug tot grote eenvoud, zonder enige ‘mooimakerij’ want volgens het paar kwam de schoonheid van het ontwerp voort uit eenvoud. Om een indruk te geven van hun architectonische visie op een ontwerp voor een nieuwe Penitentiaire Inrichting in Over-Amstel ( beter bekend als de Bijlmerbajes) bouwde Pot-Keegstra onder andere de blokwoningen van het Waddenland als voorbeeld. Mevrouw Pot-Keegstra ontwierp steeds meer wooneenheden die ze tot torens stapelde. Zes kleine torentjes op het Waddenland met 72 wooneenheden en zes grote torens, een metrohalte verderop aan de Wenckebachweg, voor zeshonderd gevangenen. Het bureau verwierf deze grote opdracht van het Rijk. De behandeling van gevangenen maakte in die tijd een grote ommezwaai: het facet menselijkheid stond op één (zoals geen cellen maar kamers). Joop Pot overleed in 1972, waarna zijn echtgenote het gevangenisproject solo voltooide. Bij de oplevering in 1978 was Amsterdam de enige stad ter wereld die kon bogen op een gevangenis van een vrouwelijke architect. 

VAN BIJLMERBAJES NAAR BAJES KWARTIER Ronde gevangenissen waren niet meer nodig, omdat door nieuwe technieken een cipier niet meer als alziende in het middelpunt hoefde te staan. Deuren en liften werden op afstand bediend en de kamer van een gedetineerde kreeg een intercom. Resocialisatie, en de re-integratie van gevangenen kwam centraal te staan. Aanvankelijk waren er geen tralies. In 1994 kwamen die er wel, omdat de gevangenen het niet altijd prettig vonden dat er geen tralies waren. De confrontatie met de buitenwereld bleek te groot en de tralies zouden duidelijkheid scheppen. Aan de bouw van de Bijlmerbajes ging vijftien jaar vergaderen vooraf. Al bij de oplevering in 1978 was de Bijlmerbajes achterhaald. Er kwam ondanks alle noviteiten - door het gevangeniswezen gepropageerd - kritiek op de massaliteit. En het gebouwencomplex lag te geïsoleerd van de stad. De opzet was: doortrekking van de Wibautstraat. En dat was niet gelukt. 1 juni 2016 werd de PI instelling gesloten. Het werd een AZC instelling tot de sloop in 2018-2020. De historie van de Bijlmerbajes inspireert de ontwerpers een heel nieuwe wijk te bouwen dan dat men de laatste decennia gewend is. 98% van de materialen worden hergebruikt. Dit hoge percentage lukt omdat bekend is welke materialen voor de zes torens en alle bijgebouwen gebruikt is uit het ontwerp Pot-Keegstra. De tralies worden balkonhekjes,celdeuren brugdelen etc. Het is de bedoeling dat het Bajes Kwartier met 1.350 woningen in 2026 klaar is.

TIEN WOONBLOKJES VAN POT-KEEGSTRA IN OUDERKERK OOST ZIJN NIET MEER In 1968 bouwden Pot-Keegstra architecten 10 blokwoningen - dezelfde gebouwen als op het Waddenland in Duivendrecht - voor 120 wooneenheden van woningbouwvereniging Eigen Haard, in Ouderkerk aan de Amstel – Oost, aan de Rembrandt van Rijnweg. Bij de reeds bestaande straten in deze schilderswijk: Jac van der Ruysdaelweg, Hendrick van Avercampweg en Aart van der Neerweg. Deze tien woningblokken werden net als de Bijlmerbajes van Pot-Keegstra uiteindelijk afgebroken. Op hetzelfde terrein kwam ook daar nieuwbouw voor terug. Drie torens koopappartementen en zeven torens voor huurders. Op 23 april 2015 werd de eerste nieuwe woning in Jan Victors betrokken. Elk appartementcomplex heeft net als in deze hele buurt de naam van een belangrijke schilder als naam: Govert Flinck, Pieter Lastman, Frans Hals, Gerrit Dou, Carel Fabricius, Paulus Potter. Johannes Vermeer, Ferdinand Bol en Jan Steen. Op Waddenland in Duivendrecht staan nog de origineel ontworpen woonblokjes van het architectenechtpaar Pot-Keegstra uit 1968.

Ans Quirijnen

Huidige Waddenland terrein met tuin.
Bouwtekening uit Waddenlandarchief  met stempel architectenbureau Pot-Keegstra en beschrijving
Gebouw Ameland ontving ets van Nes op Ameland van de architect bij oplevering in 1968
advertentie
advertentie